ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Το περιβάλλον, άδηλο αλλά ορατό θύμα

Του
Αργυρού Αργυρίου*

Η ανθρωπότητα, σε μεγάλο μέρος της, σήμερα  αντιμετωπίζει οικονομική κρίση. Ενώ φαινομενικά άρχισε να εκδηλώνεται το 2008, συνεχίζεται ακόμα με απρόβλεπτα  αποτελέσματα. Κτυπάει τις περισσότερες χώρες του κόσμου, προκαλώντας σημαντική ύφεση σε ισχυρές οικονομίες, όπως των ΗΠΑ. Είναι πρωτόγνωρη. Είναι η πιο σημαντική  διεθνής οικονομική κρίση  από την εποχή του μεγάλου κραχ, την μεγάλη ύφεση του 1929. Η σύγκριση όμως, μεταξύ των δύο εποχών είναι πολύ δύσκολη. Ενώ οι αρχές της οικονομικής επιστήμης, που μελετά τις επιπτώσεις κρίσεων στον άνθρωπό και στην κοινωνία, βρίσκεται στο προσκήνιο για αιώνες τώρα, η  περιβαλλοντική σκέψη και συνείδηση μετρά μόλις λίγες δεκαετίας. Είναι όμως πολύ δύσκολο να εκτιμήσουμε όλες τις επιπτώσεις και τους κινδύνους που κρύβει η σημερινή κρίση πάνω στα σημαντικά περιβαλλοντικά  ζητήματα της εποχής μας.  Είναι, επίσης, δύσκολο να εκτιμηθούν όλες οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο περιβάλλον, από το μικρό χρονικό διάστημα που την ζούμε, αφού είμαστε μόλις στην αρχή της.  Ας προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε μερικές από τις επιπτώσεις.

Περικοπές
ποιοτικών επενδύσεων

Μέσα σε ένα περιβάλλον οικονομικής ύφεσης και κακής οικονομικής ψυχολογίας, οι επιχειρήσεις είναι φυσικό να προβούν σε περικοπές επενδύσεων, αφού τα διαθέσιμα κεφάλαια είναι λιγότερα, και οι τραπεζικές χρηματοδοτήσεις μειωμένες. Είναι αναμενόμενο οι περικοπές να πλήξουν , ιδιαίτερα, τομείς όπως η έρευνα και η ανάπτυξη   σε τομείς αύξησης της ενεργειακής απόδοσης ή ανάπτυξης βιώσιμης ενεργειακής παραγωγής. Οι τομείς αυτοί χαρακτηρίζονται σαν τομείς με χαμηλότερη οικονομική απόδοση και αποτελέσματα που γίνονται ορατά σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Είναι επίσης φυσιολογικό να στραφούν σε επενδύσεις χαμηλότερου κόστους με  «κλασσικές» μεθόδους παραγωγής άμεσης απόδοσης και κερδοφορίας. Η ύφεση είναι μια πρόκληση που επηρεάζει  τις επενδυτικές προτεραιότητες, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα.
Οι οικονομικές προκλήσεις είναι τόσο σημαντικές, ώστε οι κυβερνήσεις να υποκύπτουν άμεσα σε πολιτικές και επιχειρήματα για  να παρακάμψουν τις όποιες φιλοπεριβαλλοντικές ρυθμίσεις και κανονισμούς, βλέποντας το περιβάλλον σαν «φιλέτο»  προς αξιοποίηση. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ελληνικής κυβέρνησης, που μέσα στην απεγνωσμένη προσπάθεια για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, υιοθετεί  νομοθετικά μέτρα (π.χ. τύπου fast track)  παράκαμψης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας ή επιδιώκει την αξιοποίηση δημόσιων εκτάσεων (π.χ. Ελληνικού) με την πώληση σε ξένους παρά τις όποιες εισηγήσεις για δημιουργία πάρκου ή χώρων πρασίνου.
Η ύφεση κτύπησε και το χρηματιστήριο αγοράς «δικαιωμάτων άνθρακα», δικαιωμάτων που επιτρέπουν στις βιομηχανικές χώρες  την αυξημένη εκπομπή αερίων, βλέποντας την αξία τους να υποχωρεί από τα 30 ευρώ το 2008 στα 13 μόλις ευρώ το 2010.

Διάβρωση περιβαλλοντικής συνείδησης

Σημαντική όμως είναι και η επίπτωση που υπάρχει και στην περιβαλλοντική συνείδηση των λαών. Μέσα στο περιβάλλον μιας ακόμα βαθύτερης οικονομικής  ύφεσης, η έλλειψη απασχόλησης αυξάνει με δραματικούς ρυθμούς και η ανεργία  καλπάζει. Έχει παρατηρηθεί ότι, όσο η ανεργία αυξάνει, η ανησυχία του κόσμου στρέφεται λιγότερο προς τα περιβαλλοντικά προβλήματα, ενώ αυξάνεται το ενδιαφέρον σε οικονομικά και εργασιακά  και σε θέματα που σχετίζονται με την ανεργία και την απασχόληση.
Πρόσφατη έρευνα που έγινε από την Google μέσω διαδικτύου στις ΗΠΑ  απέδειξε δύο ζητήματα. Πρώτον, ότι μετά την αποτυχία της συνδιάσκεψης της Κοπεγχάγης  και την σχετική επικοινωνιακή έκρηξη  για περιβαλλοντικά θέματα, το ενδιαφέρον και η ανησυχία του κόσμου μειώθηκε και αυξήθηκε η ανησυχία πάνω στην ανεργία. Δεύτερον, η κάλυψη  περιβαλλοντικών θεμάτων μειώθηκε αισθητά, κύρια,  από τον έντυπο τύπο και βέβαια αυξήθηκε η κάλυψη θεμάτων οικονομίας, ανεργίας και απασχόλησης. Παρόμοιες όμως, τάσεις μπορούμε να διαγνώσουμε και στην πιο πρόσφατη δημοσκόπηση της Public Issue (Πολιτικό Βαρόμετρο για τον ΣΚΑΙ και την Καθημερινή, 11.03.2011), όπου τα περιβαλλοντικά θέματα και η κλιματική αλλαγή βρίσκονται κάτω από την 5η θέση, στην αυθόρμητη απάντηση για τα σημαντικότερα προβλήματα.

Ύφεση
και μεγάλοι ρυπαντές

Η Κίνα, που έχει περάσει στην πρώτη θέση σαν ο μεγαλύτερος ρυπαντής της ατμόσφαιρας του πλανήτη, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της  υπηρεσίας πληροφοριών για την ενέργεια),   πέτυχε θεαματικές αυξήσεις στις εκπομπές  υπεύθυνων για την ενίσχυση του φαινόμενου του θερμοκηπίου, κατά 34,5%, ενώ στην Ινδία, αντίστοιχα,  η αύξηση ήταν 24%.  Οι δυο αυτές χώρες ισοστάθμησαν τις μειώσεις  των εκπομπών που προκλήθηκαν από την ύφεση και την  κάμψη της βιομηχανικής παραγωγής στην Δύση και μεσοσταθμικά, σε  όλον το πλανήτη, παρά την σχεδόν παγκόσμια ύφεση,  παρατηρήθηκε αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε ποσοστό 5,2%.  Συγχρόνως, την ίδια περίοδο, οι ΗΠΑ (σύμφωνα με την ίδια πηγή πληροφόρησης) πέτυχαν μειώσεις των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα κατά 8,18%. Ολόκληρη η μείωση οφείλεται  στην κάμψη της παραγωγής στην βιομηχανία.
Η Ε.Ε.  ανακοινώνει ότι οι εκπομπές αερίων που ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου από την βαριά βιομηχανία, μειώθηκαν, το 2009,  κατά 11,6%. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τη Επιτροπής, δύο είναι οι κύριοι λόγοι της μείωσης: Η οικονομική ύφεση που έπληξε την Ευρώπη το 2009 και «οι χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου, που έκαναν πιο ελκυστική την παραγωγή ενέργειας από φυσικό αέριο, παρά από άνθρακα.»  Παράλληλα και η ΕΕΑ (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος), επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις αυτές, αφού υποστηρίζει ότι μέρος από την μείωση των εκπομπών NOx  από τις μεταφορές οφείλεται ακριβώς στο λόγο αυτό, δηλαδή την ύφεση.
Η εξέλιξη αυτή έκανε την ΕΕ να δηλώνει ότι τώρα βρίσκεται «πιο κοντά στην επίτευξη των στόχων της για την μείωση των συνολικών εκπομπών» ή και την δέσμευση του εκπροσώπου της στην συνδιάσκεψη για το κλίμα στο Κανκούν. Ότι η Ε.Ε. θα επιταχύνει τις δράσεις ώστε η  μείωση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου να φθάσει το 30% (από το 20% που είναι σήμερα) σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. 
Οι μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν πρέπει να αφεθούν μόνο στις «καλές υπηρεσίες» της ύφεσης. Ούτε όλη η πολιτική μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να παραμένουν στα ευχολόγια και να αφήνονται να καλύπτονται μόνο από την μετατροπή της καύσης γαιανθράκων σε καύση φυσικού αερίου. Μπορεί να δείχνουν βραχυπρόθεσμα χειροπιαστά  αποτελέσματα σημαντικών μειώσεων των εκπομπών, αλλά μακροπρόθεσμα δεν διορθώνονται τα όποια προβλήματα.  Άλλωστε, όταν η ύφεση ξεπεραστεί και επανέλθουν οι οικονομικές δραστηριότητες στα κανονικά επίπεδα, οι σημαντικοί κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι  θα συνεχίσουν να είναι παρόντες και οι επιπτώσεις τους να αυξάνουν.

Επείγει η λήψη μέτρων

Για να μην καταλήξει το περιβάλλον να είναι το εύκολο θύμα, για  την προσαρμογή στις κλιματικές αλλαγές και την μείωση των συνεπειών από αυτές, στον δρόμο για μια κοινωνία με βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη χρειάζεται να ληφθεί ένα πλέγμα μέτρων. Ένα πλέγμα που θα περιλαμβάνει, νέους (αυστηρότερους) κανονισμούς περιβαλλοντικών προδιαγραφών, νέα χρηματοπιστωτικά εργαλεία, δεσμεύσεις και αυτοδεσμεύσεις μείωσης εκπομπών, με σεβασμό στον άνθρωπο, τις τοπικές κοινωνίες και  το περιβάλλον.

*O Αργύρης Αργυρίου είναι γεωλόγος.