Θα υπάρξει ή δεν θα υπάρξει Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας; Είναι το τρίτο βήμα (και η τρίτη προσπάθεια) των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών της να επιβάλουν, δεσμευτικά για όλους και για πάντα, την πλήρη αποχαλίνωση του καπιταλισμού. Το πρώτο βήμα ήταν η Συνθήκη του Μάαστριχτ και το Σύμφωνο Σταθερότητας. Επέφερε τον περιορισμό του Δημοσίου με τον υποχρεωτικό περιορισμό του δημόσιου δανεισμού που, σε συνδυασμό με τον φορολογικό ανταγωνισμό (μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης του κεφαλαίου και των πλουσίων για την προσέλκυση επενδύσεων) εμφάνισε την απόσυρση του κράτους από σημαντικούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας σαν αντικειμενική ανάγκη. Παράλληλα, με τον κανονισμό της Ευρωπαϊκής Τράπεζας, που απαγορεύει τον απευθείας δανεισμό των κρατών και της Ένωσης από την ΕΚΤ, εξασφάλισε την κυριαρχία των ιδιωτών στα δημόσια οικονομικά (μαζί με τεράστια και σταθερά κέρδη). Χαρακτηριστικό για τον σκοπό του Συμφώνου Σταθερότητας είναι ότι από τον περιορισμό του δημόσιου ελλείμματος εξαιρούνται οι τεράστιες δαπάνες που απαιτεί η ιδιωτικοποίηση των συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλειας.
Το δεύτερο βήμα ήταν η λεγόμενη «Στρατηγική της Λισαβόνας», με την απορρύθμιση κυρίως της αγοράς εργασίας, την υπαγωγή της Παιδείας και της Έρευνας στις ανάγκες «της αγοράς», δηλαδή των επιχειρήσεων, και τις ιδιωτικοποιήσεις ως μέσα για την ανάπτυξη. Ο σκοπός της ανταγωνιστικότητας, που διατυπώθηκε στη Στρατηγική της Λισαβόνας, παρέμεινα σκόπιμα ασαφής. Με τον όρο οι περισσότεροι καταλαβαίνουν φθηνότερα και καλύτερα προϊόντα, στην πραγματικότητα όμως η σχεδιαστές αυτής της στρατηγικής εννοούν ευνοϊκότερους όρους για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων – κι αυτό, η ευνόηση των ιδιωτών, μπαίνει πια σαν όρος σε κάθε συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με χώρες που θέλουν να συνδεθούν μαζί της ή να θέσουν υποψηφιότητα για ένταξη.
Και τα δύο αυτά βήματα δεν πέτυχαν τους διακηρυγμένους σκοπούς τους, δηλαδή τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση της ευμάρειας και την οικονομική σταθερότητα. Πέτυχαν όμως άλλους σκοπούς, όπως είναι τα μεγάλα κέρδη των χρηματοπιστωτικών συγκροτημάτων με περιορισμό των μισθολογικών τους δαπανών και των εισφορών τους για το κοινωνικό κράτος.
Το δεύτερο βήμα ήταν η λεγόμενη «Στρατηγική της Λισαβόνας», με την απορρύθμιση κυρίως της αγοράς εργασίας, την υπαγωγή της Παιδείας και της Έρευνας στις ανάγκες «της αγοράς», δηλαδή των επιχειρήσεων, και τις ιδιωτικοποιήσεις ως μέσα για την ανάπτυξη. Ο σκοπός της ανταγωνιστικότητας, που διατυπώθηκε στη Στρατηγική της Λισαβόνας, παρέμεινα σκόπιμα ασαφής. Με τον όρο οι περισσότεροι καταλαβαίνουν φθηνότερα και καλύτερα προϊόντα, στην πραγματικότητα όμως η σχεδιαστές αυτής της στρατηγικής εννοούν ευνοϊκότερους όρους για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων – κι αυτό, η ευνόηση των ιδιωτών, μπαίνει πια σαν όρος σε κάθε συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με χώρες που θέλουν να συνδεθούν μαζί της ή να θέσουν υποψηφιότητα για ένταξη.
Και τα δύο αυτά βήματα δεν πέτυχαν τους διακηρυγμένους σκοπούς τους, δηλαδή τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση της ευμάρειας και την οικονομική σταθερότητα. Πέτυχαν όμως άλλους σκοπούς, όπως είναι τα μεγάλα κέρδη των χρηματοπιστωτικών συγκροτημάτων με περιορισμό των μισθολογικών τους δαπανών και των εισφορών τους για το κοινωνικό κράτος.
Εν ονόματι της ένωσης...
Τα δύο αυτά βήματα έγιναν εν ονόματι της ένωσης της Ευρώπης, είχαν δηλαδή να προβάλουν υψηλούς σκοπούς και ευγενή κίνητρα. Το τρίτο βήμα, το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας γίνεται στο ψυχρό περιβάλλον της οικονομικής κρίσης και του στραγγαλισμού ολόκληρων κρατών από χρηματοπιστωτικά κερδοσκοπικά ιδρύματα. Γίνεται με εκβιασμό και καρότο την επιμήκυνση της προθεσμίας αποπληρωμής των χρεών των κρατών που ασφυκτιούν, ίσως και τη μείωση των επιτοκίων, μπορεί και το φθηνό δανεισμό για την επαναγορά μέρους του δημόσιου χρέους τους με ευνοϊκούς όρους, δηλαδή κάτω από την ονομαστική αξία των ομολόγων που έχουν εκδώσει. Αυτό αφορά την Ελλάδα και την Ιρλανδία, που ένα μέρος των χρεών τους έχει κρατικοποιηθεί από τα άλλα κράτη μέλη, με προφανή σκοπό να μην χάσουν τα λεφτά τους οι ιδιώτες δανειστές.
Η ανάγκη να εξασφαλιστεί η αποπληρωμή των δανείων είναι επιτακτική, όχι μόνο για τη σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών συστημάτων και των ασφαλιστικών ταμείων που τοποθετούν τα αποθεματικά τους σε ομόλογα. Τυχόν επέκταση της δημοσιονομικής κρίσης με στάσεις πληρωμών και «κουρέματα» χρεών θα δυσχεράνει και τη δανειοληπτική ικανότητα των κρατών που δεν αντιμετωπίζουν κρίση, γιατί οι κερδοσκόποι θα αυξήσουν τα επιτόκια, τα οποία έτσι κι αλλιώς θα τα αυξήσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Επιπλέον, κανείς δεν ξέρει πόσο θα κρατήσει η αστάθεια στη Νότια Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή: η αύξηση της τιμής του πετρελαίου μπορεί αν είναι για όλους η ίδια, για τις χρεωμένες χώρες όμως θα είναι δυσβάσταχτη. Εξ ου και η προσπάθεια να αυξηθούν οι πόροι του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, αλλά και να επεκταθεί η ζωή του πέραν του 2013. Με άλλα λόγια, η προσπάθεια να συνδεθεί η ρύθμιση των χρεών με το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας που πρότεινε η Γερμανία, το δέχτηκε η Γαλλία και τώρα έχει αναδιατυπωθεί από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης βαν Ρομπάι και τον Πρόεδρο της Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο, δεν είναι εύκολη –χρειάζεται να βρεθεί συμβιβασμός. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που η Άνγκελα Μέρκελ, στη συνάντηση των ηγετών των ευρωπαϊκών συντηρητικών κομμάτων στο Ελσίνκι, δεν συμφώνησε με την κατηγορηματική άρνηση π.χ. των Φιλανδών να δεχτούν την επαναγορά ομολόγων, την αύξηση των πόρων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τη μείωση των επιτοκίων για Ελλάδα και Ιρλανδία.
Οι διαφωνίες των κρατών μελών για το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας δεν έχουν να κάνουν με τον πυρήνα του. Βέβαια, το Βέλγιο δεν μπορεί να δεχτεί την κατάργηση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής και άλλες χώρες την αυτόματη αύξηση των ορίων ηλικίας ή την κατάργηση των υπερβολικά χαμηλών φορολογικών συντελεστών τους. Όμως η συμπίεση των μισθών, οι ιδιωτικοποιήσεις και η συρρίκνωση του κράτους, εκτός από τους τομείς της Δημόσιας Τάξης και της Άμυνας, είναι γενικά αποδεκτά μέτρα.
Η ανάγκη να εξασφαλιστεί η αποπληρωμή των δανείων είναι επιτακτική, όχι μόνο για τη σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών συστημάτων και των ασφαλιστικών ταμείων που τοποθετούν τα αποθεματικά τους σε ομόλογα. Τυχόν επέκταση της δημοσιονομικής κρίσης με στάσεις πληρωμών και «κουρέματα» χρεών θα δυσχεράνει και τη δανειοληπτική ικανότητα των κρατών που δεν αντιμετωπίζουν κρίση, γιατί οι κερδοσκόποι θα αυξήσουν τα επιτόκια, τα οποία έτσι κι αλλιώς θα τα αυξήσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Επιπλέον, κανείς δεν ξέρει πόσο θα κρατήσει η αστάθεια στη Νότια Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή: η αύξηση της τιμής του πετρελαίου μπορεί αν είναι για όλους η ίδια, για τις χρεωμένες χώρες όμως θα είναι δυσβάσταχτη. Εξ ου και η προσπάθεια να αυξηθούν οι πόροι του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, αλλά και να επεκταθεί η ζωή του πέραν του 2013. Με άλλα λόγια, η προσπάθεια να συνδεθεί η ρύθμιση των χρεών με το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας που πρότεινε η Γερμανία, το δέχτηκε η Γαλλία και τώρα έχει αναδιατυπωθεί από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης βαν Ρομπάι και τον Πρόεδρο της Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο, δεν είναι εύκολη –χρειάζεται να βρεθεί συμβιβασμός. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που η Άνγκελα Μέρκελ, στη συνάντηση των ηγετών των ευρωπαϊκών συντηρητικών κομμάτων στο Ελσίνκι, δεν συμφώνησε με την κατηγορηματική άρνηση π.χ. των Φιλανδών να δεχτούν την επαναγορά ομολόγων, την αύξηση των πόρων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τη μείωση των επιτοκίων για Ελλάδα και Ιρλανδία.
Οι διαφωνίες των κρατών μελών για το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας δεν έχουν να κάνουν με τον πυρήνα του. Βέβαια, το Βέλγιο δεν μπορεί να δεχτεί την κατάργηση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής και άλλες χώρες την αυτόματη αύξηση των ορίων ηλικίας ή την κατάργηση των υπερβολικά χαμηλών φορολογικών συντελεστών τους. Όμως η συμπίεση των μισθών, οι ιδιωτικοποιήσεις και η συρρίκνωση του κράτους, εκτός από τους τομείς της Δημόσιας Τάξης και της Άμυνας, είναι γενικά αποδεκτά μέτρα.
Οι συλλογικές συμβάσεις
υπό κατάργηση
υπό κατάργηση
Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι η κατάργηση της ελευθερίας των συλλογικών συμβάσεων –που στην Ελλάδα τη ζούμε ως απόρροια του μνημονίου– θα είναι στην Ευρώπη καθεστώς. Η πρόταση Ρομπάι/Μπαρόζο είναι, όπως μεταδίδει το πρακτορείο Ρόιτερ σαφής: «Στα επιλεγμένα πεδία θα πρέπει να υπάρχει συμφωνία για τους στόχους σε επίπεδο ηγετών. Τα κράτη θα πρέπει να ενσωματώνουν αυτούς τους στόχους στο μείγμα της πολιτικής τους.» Σκοπός είναι η μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί τόσο με μειώσεις μισθών όσο και με επιδείνωση των συνθηκών εργασίας, κατάργηση της πληρωμής των υπερωριών κ.λπ. Χώρες που έχουν υψηλότερο μισθολογικό κόστος από άλλες θα αναλαμβάνουν την υποχρέωση να το μειώσουν. Όσο για τον περιορισμό του δημόσιου δανεισμού αναφέρεται ότι «τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ θα διατηρήσουν τη δυνατότητα επιλογής του κατάλληλου εθνικού νομοθετικού μέσου». Όμως, προστίθεται, θα πρέπει να ισχύσει το κριτήριο της μέγιστης δεσμευτικότητας.
Όλοι φαίνεται επίσης να συμφωνούν ότι η παραβίαση των προδιαγραφών του νέου Συμφώνου (ή έστω του παλιού Συμφώνου Σταθερότητας, αν δεν υπάρξει νέο) θα πρέπει να επισύρει αυτόματες κυρώσεις. Δηλαδή, οι κυρώσεις να μην υπόκεινται, όπως τώρα, σε πολιτική εξέταση και επικύρωση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αλλά να επιβάλονται μόλις διαπιστωθεί η παραβίαση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η συρρίκνωση του Δημοσίου, η μείωση των μισθών, οι ιδιωτικοποιήσεις θα είναι δυσκολότερο να ανακοπούν με κοινωνικές συγκρούσεις και θα γίνουν αντικείμενο γραφειοκρατικής διαχείρισης.
Η έκδοση ευρωομολόγων για τις ανάγκες των κρατών μελών επισήμως απορρίπτεται, ήδη όμως έχουν εκδοθεί δύο. Με τέτοια ομόλογα αντλούνται χρήματα για τη δανειοδότηση της Ιρλανδίας. Πολύ πιθανή είναι η έκδοση ομολόγων για δημόσια έργα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, εάν όμως ξεπεραστούν ή διασκεδαστούν οι αντιρρήσεις των βόρειων χωρών για την αύξηση του ενωσιακού προϋπολογισμού που αυτό συνεπάγεται. Πάντως, η πίεση επιχειρηματικών ομίλων για έργα ευρωπαϊκής κλίμακας είναι ισχυρότατη.
Με όλα αυτά όμως, μπορεί να θεραπευτεί η δημοσιονομική κρίση; Είναι βέβαιο πως όχι. Η Ελλάδα, ας πούμε, ποτέ δεν θα μπορέσει να ξεπληρώσει το χρέος της. Ένα διάστημα θα δουλεύουν όλοι για τους τόκους του χρέους, πιθανόν η έξοδος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την ύφεση να ανακόψει τη βύθιση της ελληνικής οικονομίας. Είναι όμως απολύτως βέβαιο ότι το 2013, που τελειώνουν οι δόσεις των 110 δισ., θα χρειαστούν κι άλλο τόσο. Εκεί δεν βοηθά η επιμήκυνση της αποπληρωμής. Η επιμήκυνση, η μείωση του επιτοκίου, η δανειοδότηση για επαναγορά μέρους του χρέους, όλα αυτά, αν γίνουν, θα αμβλύνουν εν μέρει το βάρος. Παρά ταύτα όμως θα συνεχίσουν να υπάρχουν δανειακές ανάγκες –αφού μάλιστα δεν φαίνεται τρόπος δραματικής αύξησης των εσόδων. Η αλλαγή της φορολογικής πολιτικής με αύξηση των άμεσων φόρων, ανάλογα με τις δημόσιες ανάγκες δεν διαφαίνεται, ενώ η επιβάρυνση των φτωχότερων είτε με έμμεσους φόρους είτε με κατάργηση των φοροελαφρύνσεων έχει ορατά όρια. Και ο δανεισμός από τα κερδοσκοπικά ιδρύματα θα συνεχίσει να μην υπάρχει η να είναι πολύ ακριβός.
Με άλλα λόγια, τουλάχιστον για την Ελλάδα, αλλά και για άλλες χώρες με υψηλό χρέος, η πολιτική που ακολουθείται από την Ένωση οδηγεί σε στάση πληρωμών. Μπορεί να ονομαστεί αλλιώς. Μπορεί να υπάρξει καθυστέρηση, μπορεί με την ενίσχυση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τη μετατροπή του σε μόνιμο μηχανισμό οι ιδιώτες δανειστές να περισώσουν μεγαλύτερο μέρος των απαιτήσεών τους. Αλλά μέχρι εκεί
Όλοι φαίνεται επίσης να συμφωνούν ότι η παραβίαση των προδιαγραφών του νέου Συμφώνου (ή έστω του παλιού Συμφώνου Σταθερότητας, αν δεν υπάρξει νέο) θα πρέπει να επισύρει αυτόματες κυρώσεις. Δηλαδή, οι κυρώσεις να μην υπόκεινται, όπως τώρα, σε πολιτική εξέταση και επικύρωση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αλλά να επιβάλονται μόλις διαπιστωθεί η παραβίαση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η συρρίκνωση του Δημοσίου, η μείωση των μισθών, οι ιδιωτικοποιήσεις θα είναι δυσκολότερο να ανακοπούν με κοινωνικές συγκρούσεις και θα γίνουν αντικείμενο γραφειοκρατικής διαχείρισης.
Η έκδοση ευρωομολόγων για τις ανάγκες των κρατών μελών επισήμως απορρίπτεται, ήδη όμως έχουν εκδοθεί δύο. Με τέτοια ομόλογα αντλούνται χρήματα για τη δανειοδότηση της Ιρλανδίας. Πολύ πιθανή είναι η έκδοση ομολόγων για δημόσια έργα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, εάν όμως ξεπεραστούν ή διασκεδαστούν οι αντιρρήσεις των βόρειων χωρών για την αύξηση του ενωσιακού προϋπολογισμού που αυτό συνεπάγεται. Πάντως, η πίεση επιχειρηματικών ομίλων για έργα ευρωπαϊκής κλίμακας είναι ισχυρότατη.
Με όλα αυτά όμως, μπορεί να θεραπευτεί η δημοσιονομική κρίση; Είναι βέβαιο πως όχι. Η Ελλάδα, ας πούμε, ποτέ δεν θα μπορέσει να ξεπληρώσει το χρέος της. Ένα διάστημα θα δουλεύουν όλοι για τους τόκους του χρέους, πιθανόν η έξοδος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την ύφεση να ανακόψει τη βύθιση της ελληνικής οικονομίας. Είναι όμως απολύτως βέβαιο ότι το 2013, που τελειώνουν οι δόσεις των 110 δισ., θα χρειαστούν κι άλλο τόσο. Εκεί δεν βοηθά η επιμήκυνση της αποπληρωμής. Η επιμήκυνση, η μείωση του επιτοκίου, η δανειοδότηση για επαναγορά μέρους του χρέους, όλα αυτά, αν γίνουν, θα αμβλύνουν εν μέρει το βάρος. Παρά ταύτα όμως θα συνεχίσουν να υπάρχουν δανειακές ανάγκες –αφού μάλιστα δεν φαίνεται τρόπος δραματικής αύξησης των εσόδων. Η αλλαγή της φορολογικής πολιτικής με αύξηση των άμεσων φόρων, ανάλογα με τις δημόσιες ανάγκες δεν διαφαίνεται, ενώ η επιβάρυνση των φτωχότερων είτε με έμμεσους φόρους είτε με κατάργηση των φοροελαφρύνσεων έχει ορατά όρια. Και ο δανεισμός από τα κερδοσκοπικά ιδρύματα θα συνεχίσει να μην υπάρχει η να είναι πολύ ακριβός.
Με άλλα λόγια, τουλάχιστον για την Ελλάδα, αλλά και για άλλες χώρες με υψηλό χρέος, η πολιτική που ακολουθείται από την Ένωση οδηγεί σε στάση πληρωμών. Μπορεί να ονομαστεί αλλιώς. Μπορεί να υπάρξει καθυστέρηση, μπορεί με την ενίσχυση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τη μετατροπή του σε μόνιμο μηχανισμό οι ιδιώτες δανειστές να περισώσουν μεγαλύτερο μέρος των απαιτήσεών τους. Αλλά μέχρι εκεί
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου