ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΚΑΘΑΡΗΣ» ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Το τέλος των πυρηνικών ψευδαισθήσεων

Υποτίθεται ότι ο επιστημονικός λόγος, όπως διαφάνηκε από την εποχή του Διαφωτισμού, είχε ως σκοπό να διαλύσει τις ψευδαισθήσεις. Ανάμεσα όμως στα συναισθήματα και τις σκέψεις μπροστά στην απειλούμενη καταστροφή από εκρήξεις του πυρηνικού σταθμού στη Φουκουσίμα προβάλλει και ένα ερωτηματικό: μα δεν είχαμε τις εγγυήσεις των κατασκευαστών, οι οποίες στηρίζονται βέβαια στην «Επιστήμη», για την ασφάλεια των πυρηνικών; Την απάντηση την δίνουν οι στρατιές αυτών που φεύγουν από τις μολυσμένες περιοχές και η συναίσθηση του τι μπορεί να συμβεί και σε άλλες χώρες με ομοίως «ασφαλή πυρηνικά». Η «ασφάλεια» αυτή αποδείχθηκε μια ψευδαίσθηση, δημιουργημένη από τον επιστημονικό λόγο. Βέβαια, πολλές αναλύσεις (και ιδιαίτερα κατά τον εικοστό αιώνα με κυριότερες ίσως αυτές της Σχολής της Φραγκφούρτης) έχουν εστιάσει στη διαφορά μεταξύ του Ορθού Λόγου και του Επιστημονικού Λόγου τονίζοντας τον κριτικό χαρακτήρα του πρώτου απέναντι στον εργαλειακό χαρακτήρα του δεύτερου.
Χαρακτηριστική είναι η στάση του επιστημονικού αυτού λόγου σε θέματα συνδυασμού κοινωνίας, τεχνολογίας και πολιτικής, όπως αυτό της χρήσης της ατομικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Υπάρχει βέβαια και ο κίνδυνος. Κίνδυνος που μέχρι τώρα είχε πιστοποιηθεί ήδη σε δύο σημαντικά πυρηνικά ατυχήματα, στο Θρη Μάιλς Άιλαντ και κυρίως στο Τσέρνομπιλ.

Στην «κοινωνία
του ρίσκου»

Αντιδρώντας στα δεδομένα αυτά, ο επιστημονικός λόγος υπέρ της πυρηνικής ενέργειας έχει αναπτύξει τις θεωρητικές προσεγγίσεις για τον υπολογισμό του ρίσκου, κάνοντας τον γερμανό κοινωνιολόγο Ούλριχ Μπεκ να μιλήσει για την «κοινωνία του ρίσκου». Εδώ είναι που δημιουργείται η ψευδαίσθηση: η τεχνολογία για την ασφάλεια στις εγκαταστάσεις μειώνει τον κίνδυνο δεν τον μηδενίζει. Ταυτόχρονα καταφέρνει να τον υπολογίσει μέσω της θεωρίας των πιθανοτήτων. Και έτσι, ο κίνδυνος από ένα πυρηνικό ατύχημα προκύπτει εξαιρετικά μικρός. Αυτό το μικρό νούμερο (του είδους 1 στα 10.000 χρόνια) συνηθίζεται να μπαίνει σε σύγκριση με τις πιθανότητες άλλων καθημερινών κινδύνων, όπως τον κίνδυνο αυτοκινητιστικού ατυχήματος, ή μιας καρδιακής προσβολής, που αντιστοιχούν σε πολύ μεγαλύτερα νούμερα. Αυτή η σύγκριση συνδυάζεται με άλλους στόχους που εξυπηρετεί η πυρηνική ενέργεια, όπως η ενεργειακή ανεξαρτησία στην περίπτωση της Ιαπωνίας ή η ελάττωση των αερίων ρύπων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ο συνδυασμός αυτός είναι που έχει επαναφέρει τα τελευταία χρόνια την πυρηνική ενέργεια στις πρώτες θέσεις των επιλογών της ενεργειακής πολιτικής διαφόρων χωρών.

Επιλογή κινδύνων;

Είναι χαρακτηριστική εδώ η στάση του Μομπιό, που είναι γνωστός για τους αγώνες του για περιβαλλοντικά προβλήματα στην Αγγλία και δημοσιογραφεί στη «Γκάρντιαν», ο οποίος, αμέσως μετά το πρόβλημα στον σταθμό του Φουκουσίμα έσπευσε με άρθρο να υπεραμυνθεί της πυρηνικής βιομηχανίας, καθώς δεν πρέπει ο «υποθετικός κίνδυνος ενός πυρηνικού ατυχήματος» να μας κάνει να ξεχάσουμε τον άμεσο και πραγματικό κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής. Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε και τον επίσης ψυχολογικό παράγοντα, πως οι «κίνδυνοι» αναφέρονται στο μέλλον, πράγμα που αυτόματα μειώνει την αίσθηση του φόβου απέναντί τους, ενώ οι «ευκαιρίες» που θα «χαθούν» αν υποκύψουμε στους φόβους μας απέναντι στους κινδύνους αναφέρονται στο παρόν, οπότε και τις αξιολογούμε περισσότερο. Επίσης, οι υπολογισμοί γίνονται με κάποιες παραδοχές, που υπαγορεύονται από το κόστος της ασφάλειας. Εδώ ο επιστημονικός λόγος στην υπηρεσία της πυρηνικής τεχνολογίας χρησιμοποιείται για να βρει τρόπους μείωσης αυτού του κόστους. Κι αυτό γίνεται με την επιλογή επιπέδων ασφαλείας με κάποια «ανεκτή» πιθανότητα ατυχήματος.
Όλα αυτά δείχνουν πόσες ψευδαισθήσεις συνδέονται με το πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνονται οι κατά τα άλλα «ορθολογικές αποφάσεις» για τα μεγάλα ζητήματα, που αφορούν τη ζωή των κοινωνιών φθάνοντας μέχρι και την επιβίωση στον πλανήτη. Έτσι, π.χ. ο σταθμός Φουκουσίμα είχε σχεδιαστεί για να αντέξει σεισμό μέχρι τα 7,5 ή κατάλλους 8 ρίχτερ. Όμως ο σεισμός ήταν πάνω από 8,5! Δυστυχώς ο Εγκέλαδος δεν σκέφθηκε να ρωτήσει όσους σχεδίασαν το σταθμό...

Κράτος
και πυρηνική βιομηχανία

Όμως δεν πρέπει να αγνοούμε και μία άλλη διάσταση που σχετίζεται με την πολιτική επιλογή της πυρηνικής ενέργειας. Και αυτή έχει να κάνει με την ισχύ της πυρηνικής βιομηχανίας και τη δυνατότητά της να επιδρά στον σχεδιασμό της κρατικής πολιτικής. Ένα εμφανές χαρακτηριστικό αυτής της διαπλοκής είναι η τωρινή κατάσταση στον τομέα της ενημέρωσης στην Ιαπωνία, όπου η κυβέρνηση είναι αναγκασμένη να παρακολουθεί τις αοριστολογίες των μάνατζερ της εταιρείας «Ηλεκτρική Ενέργεια του Τόκιο», που είναι η ιδιοκτήτρια του σταθμού Φουκουσίμα. Εδώ έχουμε μια άλλη όψη της διασύνδεσης πολιτικής και μεγάλης βιομηχανίας, που ουσιαστικά συνδιοικεί την Ιαπωνία και που είχε τύχει μεγάλου θαυμασμού κατά τη δεκαετία του 80 ως μέρος του «Ιαπωνικού Θαύματος». Μιας διασύνδεσης που έκανε τον πρόεδρο της Ένωσης Ιαπωνικών Βιομηχανιών να έχει ουσιαστικά ισχύ πρωθυπουργού.
Μια από τις όψεις αυτής της διαπλοκής είναι και το ότι, μετά την αποχώρησή τους από την κρατική θέση που κατέχουν οι ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί, παίρνουν συνήθως θέση στη βιομηχανία στον κλάδο που είναι αντίστοιχος με τη δημόσια δραστηριότητά τους. Γι’ αυτό, φροντίζουν από καιρό να διατηρούν καλές σχέσεις με τις σχετικές επιχειρήσεις, με ό, τι αυτό συνεπάγεται για το ρόλο τους ως δημοσίων λειτουργών. Η κατάσταση αυτή επηρεάζει και τα κόμματα. Είναι εδώ χαρακτηριστικό ότι στην Ιαπωνία δεν έχει αναπτυχθεί καθόλου κριτική εναντίον της πυρηνικής ενέργειας. Μάλιστα, στην περίπτωση της πυρηνικής βιομηχανίας υπάρχει διαπλοκή ακόμα και με τις τοπικές αρχές, ιδιαίτερα σε πιο φτωχές περιοχές, που προσπαθούν να αντλήσουν οφέλη από την εγκατάσταση εκεί πυρηνικών σταθμών. Αυτό εξηγεί και την περίεργη διασπορά των πυρηνικών σταθμών στο χάρτη της Ιαπωνίας.
Κωνσταντίνος Καραλής

ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΥΡΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
Η αφύπνιση των θυμάτων

Συνυφασμένο με το ειρηνιστικό και οικολογικό, το αντιπυρηνικό κίνημα ξεκίνησε από ειδικούς πυρηνικούς επιστήμονες, οι οποίοι πρώτοι συνειδητοποίησαν τους κινδύνους που εγκυμονεί η εγκατάσταση και λειτουργία πυρηνικών αντιδραστήρων για την ανθρωπότητα. Ορισμένοι από αυτούς πρότειναν την αναστολή των εργασιών και την καθυστέρηση της εγκατάστασης των αντιδραστήρων για την καλύτερη μελέτη και προετοιμασία «για κάθε ενδεχόμενο λάθους», καθώς οι επιπτώσεις σε περίπτωση μεγάλου ατυχήματος ήταν ανυπολόγιστες.

Το πρώτο χτύπημα
στις ΗΠΑ

Οι φόβοι των επιστημόνων δεν άργησαν να επαληθευθούν. Το πρώτο μεγάλο ατύχημα  συγκλόνισε την αμερικανική ήπειρο και συγκεκριμένα τις Η.Π.Α. Στις 28 Μαρτίου του 1979,  μία βλάβη στο δεύτερο αντιδραστήρα του πυρηνικού εργοστασίου της Πενσιλβάνια οδήγησε στην εκπομπή ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα. Το γνωστό ως Three Mile Island Alert πυροδότησε δυναμικές αντιδράσεις σε ολόκληρη την Αμερική και έδωσε σάρκα και οστά στην πρώτη μαζική κινητοποίηση πολιτών κατά της εγκατάστασης πυρηνικών εργοστασίων.
Ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α Τζίμι Κάρτερ είχε να αντιμετωπίσει πλήθος εξοργισμένων Αμερικανών. Στην Ουάσινγκτον 65.000 πολίτες συγκεντρώθηκαν για να διαδηλώσουν κατά των πυρηνικών εργοστασίων. Λίγους μήνες αργότερα, το Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, περίπου 200.000 Αμερικανοί, έχοντας νωπό στις μνήμες τους το ατύχημα της Πενσιλνβάνια, φωνάζουν στους δρόμους της Νέας Υόρκης να καταργηθούν τα πυρηνικά εργοστάσια. Οι πρώτες αντιπυρηνικές εκδηλώσεις σε συνδυασμό με την αρχή του τέλους του Ψυχρού Πολέμου, την μείωση των εξοπλιστικών προγραμμάτων και την προβολή της ταινίας The China Syndrome που κάνει θραύση στις αμερικανικές κινηματογραφικές αίθουσες και εκτυλίσσεται γύρω από ένα πυρηνικό ατύχημα, θέτουν τις βάσεις για τη μεγαλύτερη αντιπυρηνική διαδήλωση στην αμερικανική ιστορία. Πάνω από ένα εκατομμύριο Νέοϋορκέζοι κατακλύζουν το Σέντραλ Παρκ.
Στους δρόμους βγήκαν και σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μέλη του αντιπυρηνικού κινήματος, με αφορμή το Three Mile Island. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ήταν αυτές του Δυτ. Βερολίνου, με 600.000 διαδηλωτές, της Βόννης, όπου συγκεντρώθηκαν περίπου 130.000 Γερμανοί και του Αμβούργου, στην οποία 100.000 διαδηλωτές ήρθαν αντιμέτωποι με 10.000 αστυνομικούς.

Τσερνόμπιλ:
Το σημείο μηδέν

Η Ευρώπη κλήθηκε να πληρώσει το τίμημα της πυρηνικής ενέργειας μόλις 7 χρόνια μετά. Στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, την 26η Απριλίου του 1986 ο αντιδραστήρας 4 παρουσιάζει βλάβη. Δεν πέρασαν πολλές ώρες για να συμβεί το μοιραίο. Αλυσιδωτές εκρήξεις συγκλονίζουν συθέμελα την πρώην Σοβιετική Ένωση και στη συνέχεια ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο. Η καταστροφή είναι  πραγματικά ανυπολόγιστη με πάνω από 400.000 ανθρώπους να καλούνται να εκκενώσουν τις γύρω περιοχές και να εγκατασταθούν αλλού. Η εκατόμβη των θυμάτων ενός πυρηνικού ατυχήματος που έλαβε χώρα πριν από 25 χρόνια συνεχίζει να μεγαλώνει, καθώς υπολογίζεται ότι με τη ραδιενέργεια που απελευθερώθηκε στην ατμόσφαιρα αυξήθηκαν τα κρούσματα καρκίνου στην ανατολική Ευρώπη τουλάχιστον κατά 20%.
Το αντιπυρηνικό κίνημα αναζωπυρώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη και κερδίζει νέους υποστηρικτές. Στη Ρώμη περίπου 250.000 Ιταλοί βαδίζουν προς το ιταλικό Κοινοβούλιο με αίτημα την παύση του ιταλικού πυρηνικού προγράμματος. Στη Γερμανία και τη Γαλλία ξεσπούν νέες μαζικές κινητοποιήσεις οι οποίες όμως κλιμακώνονται σχετικά γρήγορα. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις υπό το φόβο του πολιτικού κόστους και της κοινωνικής αναταραχής και έχοντας πρόσφατο το παράδειγμα του Τσερνόμπιλ, βγάζουν -προσωρινά από ότι φάνηκε- από την ατζέντα τους τα πυρηνικά προγράμματα. Διαφαίνεται έτσι μία έστω και προσωρινή νίκη του αντιπυρηνικού κινήματος.

Το αντιπυρηνικό κίνημα… ελληνιστί

Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 η Ν.Δ. γνωστοποιεί την πρόθεσή της να προχωρήσει σε κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων για την ενεργειακή διευκόλυνση της χώρας, σε περίπτωση που γινόταν κυβέρνηση.
Οι πρώτες αντιδράσεις και η δημιουργία και δραστηριοποίηση  του ελληνικού αντιπυρηνικού κινήματος δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους στο άκουσμα των περιοχών που θα «φιλοξενούσαν» τους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Πολλές πόλεις της Ελλάδας όπως ο Βόλος, η Λάρισα, η Πρέβεζα και κυρίως η Κάρυστος ξέσπασαν σε αυθόρμητες αντιδράσεις με κορυφαία στιγμή τους τη δημιουργία της Συντονιστικής Επιτροπής για τη ματαίωση του πυρηνικού εργοστασίου στην Κάρυστο.
Το Μάιο του 1981 οι «αντιπυρηνικοί» πληροφορήθηκαν ότι η Εμπάσκο, αμερικανική εταιρεία που είχε αναλάβει τις μελέτες για την κατασκευή των πυρηνικών εργοστασίων, αποσύρθηκε από το πρόγραμμα. Η επίσημη εξήγηση που δόθηκε τότε από τη ΔΕΗ στην ξένη εταιρεία ήταν ότι οι αντιδράσεις του ελληνικού λαού ήταν πολύ μεγάλες για να προχωρήσει ένα τέτοιο «φιλόδοξο» έργο. Πρόκειται για μία μεγάλη νίκη του ελληνικού αντιπυρηνικού κινήματος.

Φουκουσίμα:
Η αρχή του τέλους;

Δυστυχώς, το αντιπυρηνικό κίνημα σε ολόκληρο τον κόσμο πρέπει για μία ακόμα φορά να αναπτύξει και να μαζικοποιήσει τη δράση του. Η πυρηνική καταστροφή στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, η οποία απειλεί όχι μόνο την Άπω Ανατολή αλλά ολόκληρο τον κόσμο, βγάζει στους δρόμους χιλιάδες πολίτες σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, δραστηριοποιεί και εντατικοποιεί τις αντιπυρηνικές κινήσεις και καλείται να αφυπνίσει και τους πλέον… ωχαδελφιστές.

Νίκος Ανδριόπουλος