Η κριτική μιάς ζεμπεκιάς και το ζεϊμπέκικο της απελπισίας

Δραττόμενος της ευκαιρίας του πρωτοχρονιάτικου χορού που έριξε ο Γιώργος Παπανδρέου και κοιτώντας την φωτογραφία που διέρρευσε, θα προσπαθήσω να προσεγγίσω την ψυχολογία, το συναίσθημα και την ικανότητα του χορευτή.
Ευθύς εξαρχής θα ήθελα να προσδιορίσω μία λεπτή – ειδοποιό διαφορά: Άλλο ζεϊμπέκικο κι άλλο ζεμπεκιά, η οποία είναι ουσιαστικά η Ελληνική μετεξέλιξη ενός άγριου χορού που χορευόταν από τους ζεϊμπέκηδες.
Η ζεμπεκιά ως χορός και όχι μόνο
Κοιτώντας, λοιπόν τον «χορευτή» πρωθυπουργό, αναγκαστικά γίνεται μία σύγκριση με τον ίδιο τον χορό (την ζεμπεκιά), τον χορευτή και την ψυχολογία του. Έτσι, πρέπει να τονισθεί πως ο χορός αυτός ουσιαστικά αντικατοπτρίζει την απελευθέρωση του ανθρώπου εκείνου που νιώθοντας φοβερή πίεση, βρίσκει εκτόνωση σε έναν ρυθμό που νιώθει πως ταιριάζει στα βιώματά του. Η ζεμπεκιά είναι μετεξέλιξη ενός άγριου χορού, που προκαλούσε φόβο στους θεατές. Μετεξελίχθηκε από εκείνους που έζησαν την σφαγή στην Μικρά Ασία και θέλοντας να δείξουν πως είναι ικανοί να παλέψουν με την ζωή, πως είναι ικανοί να σταθούν στα πόδια τους, δανείστηκαν τον χορό και τον μετάλλαξαν σε έναν χορό μάχης και νίκης… Πολλοί, μέχρι και σήμερα θέλουν να αποδίδουν την ίδια έννοια στην ζεμπεκιά και στο ζεϊμπέκικο, κάνοντας (προφανώς λόγω άγνοιας) τρομερό λάθος. Και αυτό το λάθος, το μεταφέρουν και στον ίδιο τον χορό, αφού χορεύουν για να επιδειχθούν στους γύρω και όχι για να αποδώσουν την μάχη της ζωής που καθημερινά ζούνε…
Ο χορευτής, λοιπόν, επιλέγει αργό ή γρήγορο ρυθμό για να παλέψει με τους «δαίμονές» του, για να χορέψει με τον θάνατο και την ζωή. Χορεύοντας με ανοιχτούς τους ώμους, γεμάτος περηφάνια για τον ίδιο του τον εαυτό, δείχνει ποιος είναι. Κοιτάζει στο κενό, αφού την ώρα του χορού, του δικού του χορού, βρίσκεται αλλού… Μνήμες άσχημες, μνήμες όμορφες, αποτυπώνονται τόσο στα βήματα, όσο και στο υπόλοιπο σώμα του χορευτή. Τα πατήματά του είναι σταθερά, προσεκτικά, ακόμη και τις στιγμές εκείνες που η μέθη της ζωής έχει καταβάλει το μυαλό του. Κάποιες στιγμές σκύβει και χαϊδεύει ή –άλλοτε- χτυπάει τη γη, αυτή που κάποια στιγμή θα τον αγκαλιάσει για πάντα. Άλλες στιγμές, «πετάει» και κοιτάζει ψηλά, στον Θεό και με μία κρυφή προσευχή τον ευχαριστεί… Τα βήματα του χορευτή είναι σχεδόν αργά, μετρημένα θα έλεγε κανείς, και σαν να μετρά την ίδια την ζωή του πηδάει στον αέρα για να πλησιάσει τον Θεό ενώ την ίδια στιγμή τινάζει περιφρονητικά με ένα χτύπημα τον θάνατο (σκόνη) από τα παπούτσια του…
Ένας άντρας μόνος του, παλεύει με την ίδια τη ζωή και τα βάσανά της. Στριφογυρίζει, αλλά δεν χάνει τα βήματά του, δεν χάνει τον «δρόμο» του, ούτε τον ρυθμό του... Έχει τον έλεγχο, ακόμη και όταν με κάποια αργή κίνηση σκύβει να «προσκυνήσει» τον αντίπαλό του… Η ζεμπεκιά δεν είναι χορός που έχει καθορισμένα βήματα. Είναι χορός της ψυχής. Είναι η κατάθεση του χορευτή μέσα από νότες και βήματα. Εκεί, αφήνει ο πονεμένος τον πόνο του, εκεί αφήνει ο ερωτευμένος τον έρωτά του… Μπροστά στα μάτια όλων καταθέτει την ψυχή του μέσα από έναν συνεχή στροβιλισμό, που θυμίζει μονομαχία, θυμίζει πάλη, με έναν αόρατο αλλά και σκληρό εχθρό, την ίδια την ζωή… Με γόνατα ελαφρώς λυγισμένα, έτοιμος να ορμήσει ή να ξεφύγει από μία «επίθεση» ο χορευτής αφήνει τα συναισθήματά του να κυλήσουν. Όχι πάντα με τον ίδιο ρυθμό, όχι πάντα με την ίδια ένταση, αλλά σε κάθε της βήμα η ζεμπεκιά σημαίνει την απελευθέρωση, τον αυτοέλεγχο και την αυτοπεποίθηση που τελικά κερδίζει τον σκληρό και αόρατο εχθρό…
Η ζεμπεκιά είναι χορός κατ' εξοχήν ανδρικός και απαγορεύεται να χορεύεται από γυναίκα (αν και σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες χορεύουν καλύτερα από τους άντρες, το πιό συχνό αισθητικό αποτέλεσμα είναι απλώς οικτρό), ενώ "απαγορευτικός" είναι και για οποιονδήποτε άλλο συνχορευτή ή χορευτή. Μέχρι πριν 25-30 χρόνια, η ζεμπεκιά χορευόταν μόνο από έναν και δεν ήταν λίγες οι φορές που στάθηκε η αιτία για καυγάδες ή και... μαχαιρώματα, όταν κάποιος δεύτερος χορευτής "παρενέβαινε" στο "τελετουργικό"...
Τι ήταν οι ζεϊμπέκηδες;
Αν διαβάσει κανείς την μαρτυρία της Αγγέλικης Παπάζογλου, μόνο καλά λόγια δεν θα έχει να πει για τους ζεϊμπέκηδες ή ζεϊμπέκες... Παραθέτω μικρά αποσπάσματα:

«Οι ζεϊμπέκες ήτανε κάτι κοντά βρακάκια, με γυμνά πόδια, σαν τσι διαόλοι... Γεμάτοι από πάνω ίσαμε κάτω σούβλες, ξουράφια, μαχαίρες, μαχαιράκια, αργιλέδες, τανάλιες, μπαλτάδες... σαν κινούμενο χασαπιό ήτανε... [...] Όσους σκότωνε, τόσα σαρίκια είχε καμαρώνανε στο κεφάλι του, σαν κουλούρια, τόνα πάνω στο άλλο. Άμα είχε σκοτώσει πάνω από δέκα, είχε δικαίωμα να βάζει "πλάκα -που λένε- τα γαλόνια" σαν το ναύαρχο... μονο-κόμματο μακρύ φέσι. [...]
Εματζευούντουστε πέντε-έξι κι ηρχούντουστε και σου χτυπάγανε την πόρτα [....] Την έσπάγανε την πόρτα άμα δεν του ηάνοιγες, χώνανε στα σπασμένα σανίδια αυτό το άγριο μούτρο -το κεφάλι τως- και μόλις τους ήβλεπες, ήτρεχε μέσα στο κορμί σου ένας παγωμένος ηλεχτρισμός. Κι έτσι όπως είχανε πέσει απάνω σου και σε σφίγγανε η γυναίκα σου και τα παιδιά σου, ρώταες με δίχως αναπνοή:
- Τι θέτε;
Και σου απαντούσαν:
- Κορίτσια...
[...] Οι ζεϊμπέκηδες ήρθανε απ' τη Θράκη στο Ντεμίσι και στ' Αϊντίνι. Αλλαξοπιστήσανε, γινήκανε σκυλότουρκοι, και το τουρκικό σουλτανάτο τους έστελνε πάντα εναντίον των χριστιανών. Ήτανε τραμπούκοι του σουλτάνου. [...]»
Ο χορός του Γιώργου Παπανδρέου
Ερχόμενος τώρα στον χορό του πρωθυπουργού και αν υποθέσω πως ο Γιώργος Παπανδρέου χόρεψε το γνωστό «Ζεϊμπέκικο της Ευδοξίας», τότε η κριτική διαφοροποιείται λόγω του μυστικισμού που ο αξέχαστος Μάνος Λοΐζος είχε προσθέσει στην μουσική του συγκεκριμένου του δημιουργήματος.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Γιώργος Παπανδρέου χόρεψε δημοσίως αυτόν τον χορό. Τον είχε ξαναχορέψει σε μία συνάντησή του στην Τουρκία, με τον τότε ομόλογό τούρκο υπουργό Εξωτερικών, αφήνοντας πολύ καλές εντυπώσεις στους τούρκους παρισταμένους για τις χορευτικές του ικανότητες, αλλά μόνο γι αυτές…Δεν γνωρίζω εάν αντιλαμβάνεται ο πρωθυπουργός τον μυστικισμό και τον ερωτισμό, τα σκαμπανεβάσματα του ρυθμού και των ήχων στο συναίσθημα του χορευτή (και του μουσουργού)… Κοιτώντας όμως έναν σκυμμένο άνθρωπο, που προσπαθεί να σηκωθεί από τη γη αλλά δεν το κατορθώνει, ενώ την ίδια στιγμή σκυμμένος πιάνει την γάμπα του σε μία απέλπιδα προσπάθεια να "μιμηθεί", απογοητεύομαι και αναρωτιέμαι: Δεν βρίσκεται σε καλή φυσική κατάσταση (αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό, όταν καθημερινά κάνει γυμναστική;) ή δεν αντέχει το βάρος του ίδιου του χορού, με τον οποίο δεν τον συνδέει τίποτε άλλο πέρα από τα φλας των ΜΜΕ;
Προφανώς, ο Γιώργος Παπανδρέου δεν γνωρίζει τι χορεύει, δεν αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις δεξιότητες που απαιτεί αυτός ο χορός και προσπαθώντας να «δείξει» καταφέρνει να αποδείξει ότι ούτε ψηλά μπορεί να κοιτάζει, ούτε το σθένος να σηκωθεί από την γη έχει, αλλά ούτε και την σκόνη μπορεί να διώξει από… τη γάμπα του!
Η εμφάνιση του Γιώργου Παπανδρέου δεν θυμίζει κάποιον λεβέντη που παλεύει, αλλά θυμίζει κάποιον ζεϊμπέκη που σηκώθηκε να δείξει ποιος είναι. Διασκεδάζει την στιγμή που οι πολίτες «χορεύουν σε αναμμένα κάρβουνα»…! Διασκεδάζει, προσπαθώντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις είτε για να διατηρήσει την «οικογενειακή παράδοση», είτε για να διατηρηθεί στην επικαιρότητα… Διασκεδάζει αμέριμνος, αλλά δυστυχώς τα βήματά του προδίδουν το αταίριαστο των επιλογών του, κατορθώνοντας τελικά να αποδείξει πως όχι μόνο δεν γνωρίζει, αλλά δεν σέβεται τον ίδιο τον χορό που οικειοθελώς θέλησε να... χορέψει.
Τραγικός ή δεικτικός χορευτικός επίλογος ενός χρόνου που έφυγε ή ενός χρόνου που μόλις ήρθε… Τραγικότερο το γεγονός του ευτελισμού, όχι του χορού, αλλά του χορευτή πρωθυπουργού, που προφανώς επικοινωνεί καλύτερα με την παραδοσιακή αμερικανική κάντρι μουσική, παρά με την Ελληνική μουσική και τους χορούς… Και, όπως μου είπε κάποιος φίλος, «έμοιαζε περισσότερο με αρκούδα που χορεύει στους ρυθμούς του… αρκουδιάρη»!!!

Κωνσταντίνος