Άνοιξε ένας δρόμος χωρίς επιστροφή

Συζητάμε με το γιατρό και στέλεχος της αριστεράς Νίκο Μανιό για τον πλούτο των ιδεών που γέννησε η διαδικασία της πλατείας. Συμμετείχε σ’ αυτή και με την ιδιότητα του γιατρού που ήταν πολύτιμη στις δύσκολες ώρες επίθεσης με χημικά και δακρυγόνα, αλλά και σαν μέλος της δημοκρατικής συνέλευσης.

Τη συνέντευξη πήρε
ο Στάθης Κουτρουβίδης

Τι ήταν αυτό που σε τράβηξε στο κίνημα της πλατείας;Ήταν μια ιδέα που είχε γεννηθεί στο μυαλό μου από την 5η Μαΐου, από την ηθελημένη ή μη προβοκάτσια της Marfin.  Ξέρουμε, ωστόσο, ότι οι ιδέες δεν γεννιούνται μόνο σε ένα κεφάλι, αλλά συγχρόνως σε πολλά κεφάλια, και χρειάζεται να βρεθεί η αφορμή για να πάρουν σάρκα και οστά, πολλές φορές για να πάρουν μορφή κινήματος. Μια τέτοια διαδικασία έγινε και στην πλατεία. Ένας χρόνος Μνημονίου ανέδειξε τα προβλήματα που γεννήθηκαν. Αφού αυτά έγιναν κατανοητά στο πετσί και στο μυαλό κάθε άνεργου και εργαζόμενου, αποφάσισαν κάτι να κάνουν, να βγουν έξω, να γεμίσουν τις πλατείες. 
Η ιδέα είναι πρωτόλεια είναι ακατέργαστη και αυτή είναι η δυναμική της. Δεν είναι εκ των προτέρων μια πρόταση σχεδιασμένη, που σου λέει δηλαδή ότι θα κάνουμε πρώτα αυτό, έπειτα το άλλο και στο επόμενο βήμα θα πούμε αυτό. Αυτές οι ιδέες έχουν ημερομηνία λήξεως. Το 2008 υπήρξε οριακός χρόνος για τις αλλαγές που επήλθαν δύο χρόνια μετά, με το Μνημόνιο, για όσους είχαν μια στοιχειώδη επαφή με την κοινωνία και την αριστερά. Ήρθε μια βίαιη αλλαγή με τα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση, που δεν μπορούσε να υπηρετηθεί ούτε από τις χρεοκοπημένες συνδικαλιστικές ηγεσίες, που λειτουργούν υποταγμένες στα κόμματα από την μεταπολίτευση και δώθε, ούτε βέβαια από κόμματα, ακόμα και καλής προθέσεως και διαθέσεως, της αριστεράς, που παραμένουν εγκλωβισμένα στην έκφραση μιας πολιτικής και μιας τακτικής κληρονομιάς του παρελθόντος. 
Σε πολλές συζητήσεις με αφορμή τα τελευταία γεγονότα έλεγα ότι μου θυμίζουν το 1961. Ήταν όταν η κυβέρνηση Καραμανλή αποφάσισε να κάνει τα έξι χρόνια της φοίτησης των νυχτερινών σχολείων εφτά. Τότε, οι μαθητές των νυχτερινών σχολείων έκαναν συγκέντρωση στα προπύλαια και πορεία στη Βουλή. Ήταν η διαδικασία κατά την οποία είχα την πρώτη μου διαδήλωση – συγκέντρωση, αποχή. Από τη θητεία μου αυτή, από το 1961 έως το 2010, έχω μάθει για θέματα τακτικής πέντε βασικούς όρους, που δεν είναι άλλοι από τη συγκέντρωση, τη διαδήλωση, την αποχή, την απεργία, και τη στάση εργασίας. Αυτές οι λέξεις μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ανάγκες του κινήματος μέχρι τα τελευταία χρόνια. Τώρα ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα εμφανίζεται, καθώς ευρύτερα στρώματα εργαζομένων για μεγάλο διάστημα είχαν γίνει περισσότερο καταναλωτές εργαζόμενοι, παρά διεκδικητές της ζωής τους. Η ανεπάρκεια αυτού του διεκδικητικού αγώνα και άρα της ορολογίας έδωσε τη δυνατότητα να γίνει η πλατεία Συντάγματος. Είχε προηγηθεί επίσης το πρόσφατο παράδειγμα από τις εξεγέρσεις των χωρών της βόρειας Αφρικής ή, ακόμα πιο κοντά μας της Ισπανίας. Και ο κόσμος βγήκε στους δρόμους σπρωγμένος από τα προβλήματα. 
 

Τι το καινούργιο έφερε στην πολιτική ζωή του τόπου;Η πλατεία ανέδειξε μια σειρά από προβλήματα, έβγαλε μια βεντάλια προβλημάτων στον αέρα. Από το ζήτημα τι δημοκρατία έχουμε, μέχρι τι αριστερά έχουμε. Δεν μπόρεσε να τα επεξεργαστεί - δεν ήταν άλλωστε η δουλειά της - αλλά τα έβαλε στο τραπέζι και τα ανέδειξε. Είτε το καταλάβαινε ως σώμα είτε όχι, έθεσε ζητήματα συνταγματικής, συντακτικής συνέλευσης, εθνοσυνέλευσης, συνέλευσης. Ξέρουμε πολύ καλά ότι για να πετύχεις άμεση δημοκρατία, είναι ίσως το δυσκολότερο ακόμα και ακατόρθωτο, όμως, η πλατεία το έθεσε. Τέθηκε, για παράδειγμα, το ζήτημα να γίνουν πολλές πλατείες και να έρχονται αντιπρόσωποι ανακλητοί και να συζητάμε από τις κατά τόπους πλατείες, που θα απολογούνταν στα σώματα που τους έστελναν. Αυτό ενδεχομένως να αποκτήσει σάρκα και οστά σύντομα μέσα από τις απαραίτητες διαδικασίες κινήματος και να δώσει καινούργιες μορφές οργάνωσης. Όποιος στέκεται και βλέπει μόνο τους ανθρώπους που μούντζωναν τη βουλή και έλεγαν ότι όλοι είναι ίδιοι, βλέπει μόνο ένα μικρό μέρος του παζλ. Το παζλ ήταν τεράστιο και πολύχρωμο, η πλατεία είχε τις φοβίες της, έλεγε, για παράδειγμα, όχι στα κόμματα, όχι στην ελληνική σημαία, όχι στα χρώματα, όχι στα καπελώματα, όχι στα σύμβολα. Τα κινήματα όμως, από μόνα τους τα υπερβαίνουν αυτά, τα ξεπερνούν στην ανάπτυξή τους. Το κάθε κίνημα θα γεννήσει τα δικά του χρώματα, τις δικές του ηγεσίες, τα σύμβολα του, ενδεχομένως και τα δικά του κόμματα. Το πιο θετικό αυτής της υπόθεσης όμως ήταν ότι βγήκε ο κόσμος από τον καναπέ του, έσπασε η ατομικότητα που του είχε επιβληθεί από το σπίτι του, με την κυριαρχία της ιδιωτικής τηλεόρασης κυρίως, και άρχισε να συσκέπτεται. Η πλατεία ήταν το κάθε ένα από αυτά και όλα αυτά μαζί. Και βέβαια ένα κίνημα θα γεννήσει - δεν μπορεί να κάνει και αλλιώς - αντιφάσεις και αντιθέσεις στο εσωτερικό του.
 

Βλέπεις, μέσα σε όλα αυτά τη δυνατότητα ή την πιθανότητα ανανέωσης του πολιτικού κόσμου; Μπορεί να γεννηθούν και νέα πολιτικά υποκείμενα. Την πρώτη μέρα, εάν έλεγες ότι είσαι μέλος της ΓΕΝΟΠ – ΔΕΗ, η απάντηση θα ήταν «φύγε από εδώ τώρα», σε δέκα μέρες, όμως, το κλίμα είχε αλλάξει και σύντομα η συνέλευση καλούσε τους εργαζόμενους στην πλατεία. Υπάρχουν πολλές ομοιότητες με το 1965, ή ακόμα και με το Πολυτεχνείο. Στο Πολυτεχνείο βγήκε το σύνθημα “εργάτες, αγρότες, φοιτητές”, ίσως τότε ήταν πρόωρο, όμως η ιστορία μπορεί και τακτοποιεί τα γεγονότα αυτά μόνη της, χωρίς εμάς, χωρίς τα δικά μας χειρουργεία.
 

Και η αριστερά;Το κομμάτι της βεντάλιας που αφορά την αριστερά, δεν μπορούμε να μην το δούμε. Το μεγαλύτερο κομμάτι της αριστεράς, το ΚΚΕ, όχι μόνο δεν πήγε στην πλατεία επίσημα, αλλά προς το τέλος κατήγγειλε και όσους έκαναν διάλογο εκεί. Εάν συνεχιστεί η πλατεία, θα πάνε όλο και περισσότεροι, διότι αυτή η πολιτική απομόνωση δεν μπορεί να συνεχιστεί, έχει τα όρια της. Πριν από τις 15 του μήνα και την πορεία που έκανε το ΠΑΜΕ, έμειναν πάνω από 300 άνθρωποι οι περισσότεροι δειλά στην αρχή, στη συνέχεια με μεγαλύτερο θάρρος. Η πλατεία όμως δοκίμασε και τα όρια και τις αντοχές της άλλης αριστεράς, όπως και τα όρια του αντιεξουσιαστικού χώρου. Την Κυριακή όταν επιχείρησε μια ομάδα ανθρώπων να βγάλει ένα πολιτικό πλαίσιο, το κείμενο δεν έχει σημασία τι έλεγε ακριβώς, ήταν όμως πιο μπροστά από τη στιγμή. Εκείνο το βράδυ, ήταν χαρακτηριστική η ωριμότητα της συνέλευσης, παρά τις όποιες αντεγκλήσεις που προσομοίαζαν σε ένα φοιτητικό ή συνδικαλιστικό σύλλογο, η οποία ζήτησε να να ακολουθηθεί μια διαδικασία, να ακουστούν τα κείμενα κτλ. Η συζήτηση έδειξε ότι δεν ήθελε το σώμα, δείχνοντας μια αξιοζήλευτη ωριμότητα, να υπάρξει μια πολιτική απόφαση που θα δέσμευε στο μέλλον τις κινητοποιήσεις ως απόφαση του Συντάγματος. Με άλλα λόγια, δεν είναι εύκολο να καπελωθεί μια διαδικασία, μέσα από τις συνηθισμένες τακτικές της αριστεράς του τύπου ότι θα περάσουμε από εκεί, θα περάσουμε την άποψή μας και οι άλλοι θα αναγκαστούν να φύγουν. Όταν το πλήθος είναι από μια κρίσιμη μάζα και πάνω, τότε δεν περνάνε τα καπέλα εύκολα. Έδειξε και τα όρια μιας αριστεράς, που πρέπει να μάθει ότι δεν μπαίνουμε σε ένα κίνημα χωρίς στόχους, χωρίς ανάλυση, χωρίς κατεύθυνση, άβουλοι και μοιραίοι. Αλλά έχοντας ανάλυση, έχοντας άποψη, στόχους συγκεκριμένους δεν προσπαθούμε να προσαρμόσουμε το κίνημα στις δικές μας προκαταλήψεις και αντιλήψεις, αλλά μέσα στο κίνημα προσπαθούμε, μαζί με τις δικές μας αντιλήψεις, να οδηγηθούμε σε συλλογικές αποφάσεις. Το κίνημα δεν μπορούμε να το βάλουμε στα καλούπια μας, αλλά το κίνημα θέλει και την ανάλυση για το τι φταίει. Στο τέλος, πάντως, ακούγονταν πολύ πιο πολιτικοποιημένα πράγματα.
 

Ήταν μια διαδικασία συνειδητοποίησης;Ήταν μια διαδικασία αυτοσυγκρότησης, οι ιδέες πρέπει να δοκιμάζονται μέσα στις μάζες και στην κοινωνία. Τα υπόλοιπα είναι για το γραφείο. Εδώ δεν μιλάμε για αυτό. Επίσης, η πλατεία και το κίνημα ανέδειξαν και μια σαφή αδυναμία σχετικά με το πώς αντιπαρατίθεται κανείς απέναντι στην οργανωμένη βία του κράτους. 
Από τη στιγμή που δημιουργήθηκε η κοινωνία και η έννοια της εξουσίας, γεννήθηκε ένας στρατός και η έννοια του αυταρχικού μηχανισμού. Άρα δεν είναι κακά τα ματ ή φασίστες και πετάμε πέτρες. Αυτό είναι αρκετά πρωτόλειο. Ξεκινάμε να σκεφτόμαστε πώς θα αντιπαρατεθούμε σε αυτό το κράτος, αυτή τη χρονική στιγμή που θα κατεβάσουμε 500.000 ανθρώπους και ποια πίεση μπορεί να ασκηθεί απέναντι στο κράτος και στους βουλευτές που έχουν την ευθύνη της ψήφου. Το κράτος θα αξιοποιήσει κάθε μηχανισμό, όπως την υποτιθέμενη βίαιη αντιπαράθεση ανθρώπων που θα πετάξουν βότσαλα στη θάλασσα για να τη γεμίσουν. Ποιος όμως είναι αυτός που πετά πέτρες, δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρχουν ταμπέλες σήμερα. 
Σήμερα είσαι ειρηνικός, αύριο δεν ξέρεις. Τη στιγμή που δεν μπορείς να πας στο σχολείο, που δεν θα έχεις δουλειά, που δεν μπορείς να πας τα παιδιά σου στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο…μπορεί να είσαι ένας από αυτούς.
 

Και τελικά τι καταστάλαγμα αφήνει;Ακόμα δεν αφήνει τίποτα, αλλά η ιστορία αυτή γεννιέται τώρα. Όλα αυτά που είπαμε είναι αδήριτα, το σίγουρο είναι ότι έμαθε ο κόσμος να βγαίνει στους δρόμους, ό,τι και αν αποφασίσουν σήμερα οι άνθρωποι που θα είναι στην πλατεία, ο κόσμος δεν ξαναγυρίζει πίσω, τους άνοιξε ένας δρόμος και θα τον ακολουθήσουν, διότι τα προβλήματα είναι πολύ μεγάλα. Η πλατεία δεν μπορεί να διαλυθεί με δακρυγόνα, είναι τόσο μεγάλο το κοινωνικό πρόβλημα που έρχεται.